1. Wat is ouderenmishandeling?
Ouderenmishandeling is iedere vorm van geweld of dreiging van geweld door partners of mantelzorgers waar de oudere afhankelijk van is. Hieronder valt ook iedere vorm van het onthouden van zorg, waardoor de oudere, die afhankelijk is van deze zorg, zich onveilig voelt.
2. Hoe vaak komt ouderenmishandeling voor?
Elk jaar zijn 112.000 ouderen vanaf 65 jaar slachtoffer van huiselijk geweld. Dit is vergelijkbaar met het aantal inwoners in de provincie Limburg. Dit betekent dat 1 op de 30 ouderen slachtoffer is, ofwel 3% van alle ouderen. 1 op de 20 personen geeft aan ooit slachtoffer van ouderenmishandeling te zijn geweest.
3. Wat speelt er?
Veelvoorkomende problemen bij ouderen zijn bijvoorbeeld (ontspoorde) mantelzorg, verwaarlozing en financieel misbruik. Ouderen kunnen kwetsbaar zijn en moeite hebben om hun eigen zaken goed te regelen. Daarbij zijn ze soms sterk afhankelijk van een beperkt netwerk, waardoor het voor hen moeilijk is om aan te geven dat er mishandeling of misbruik plaatsvindt.
4. Welke profielen zijn er?
Er zijn twee profielen van ouderenmishandeling:
1. Ontspoorde mantelzorg
Bij ontspoorde mantelzorg worden de grenzen van goede zorg overschreden. Dit kan het gevolg zijn van overbelasting, onmacht, onkunde of onwetendheid. Goede zorg kan sluipenderwijs omslaan in verwaarlozing, verkeerde behandeling of compassiemoeheid. Er is vaak geen opzet in het spel.
2. Opzettelijke mishandeling
Bij opzettelijke mishandeling is er sprake van opzet. Mishandeling of verwaarlozing vindt plaats uit financieel gewin, desinteresse of wraak.
5. Welke dynamieken spelen er?
Er zijn vier belangrijke dynamieken te onderscheiden:
1. Dynamiek van materieel gewin
Het misbruik is bewust en gericht op financieel gewin, waarbij de dader vaak moeilijk te motiveren is voor hulp. De oplossing ligt in juridische interventies via notarissen of beschermingsmaatregelen.
2. Dynamiek van ziektebeeld, verslaving of verstandelijke beperking
Het misbruik wordt veroorzaakt door een ziektebeeld, verslaving of verstandelijke beperking bij de pleger of de oudere zelf. De aanpak vereist maatwerk en samenwerking met gespecialiseerde hulpverleners en ketenpartners.
3. Dynamiek van belast verleden
Geweldspatronen zijn het gevolg van een gewelddadig verleden waarin de pleger vaak zelf ook slachtoffer is geweest. De hulp focust op het stoppen van geweld, gecombineerd met traumaverwerking en educatie over geweldspatronen.
4. Dynamiek van overbelasting
Het geweld ontstaat door de overbelasting en onmacht van een mantelzorger, waarbij zowel de oudere als de mantelzorger slachtoffer zijn. Hulp richt zich op het verlichten van de druk en het ondersteunen van de mantelzorger.
6. Wie zijn de plegers?
Financiële uitbuiting van ouderen komt vaak voor en kan door verschillende groepen plegers worden gepleegd. De vijf belangrijkste categorieën zijn:
- Gezinsleden
- Familieleden
- Buren en kennissen
- Beroepskrachten en vrijwilligers
- Plotselinge nieuwe ‘vrienden’
7. Wat zijn motieven bij financieel misbruik?
De drie belangrijkste motieven zijn:
1. Financiële nood
De pleger gebruikt de financiële middelen van de oudere om eigen financiële problemen op te lossen.
2. Hebzucht
De pleger streeft naar materieel gewin zonder oog te hebben voor het welzijn van de oudere.
3. Vermeend recht op aanspraak
De pleger ziet het misbruik als gerechtvaardigd vanuit een overtuiging van rechtmatige aanspraak op de middelen van de oudere.
8. Wat zijn gradaties van machtsmisbruik bij financiële uitbuiting?
1. Welwillende invloed
De oudere wordt subtiel beïnvloed om financiële beslissingen te nemen waar hij of zij eigenlijk niet achter staat.
2. Dwang
De pleger dwingt de oudere onder fysieke of psychische dreiging om geld of eigendommen af te staan.
3. Frauduleuze handelingen
Dit omvat het misbruiken van pinpassen, machtigingen of het innen van gelden zoals toeslagen en belastingen voor eigen gewin.
4. Diefstal en ontvreemding
In deze meest ernstige gradatie steelt de pleger geld of goederen van de oudere, soms met verkoop tot gevolg.
9. Welke signalen zien we?
Signalen van ouderenmishandeling vind je op Signalenkaart.nl.
10. Wat zijn extra veiligheidsmaatregelen?
- Stap 0. Neem direct contact op met de politie bij een (mogelijk) acute onveilige of levensbedreigende situatie en versnel de stappen van de meldcode om snel en adequaat te kunnen handelen.
- Stap 1. Let op rode vlaggen. Gebruik bij signalen van ontspoorde mantelzorg de meldcode bij ontspoorde mantelzorg.
- Stap 2. Overleg met de aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling van Veilig Thuis als er een risico is dat de situatie verergert door interventies en maak veiligheidsafspraken om ervoor te zorgen dat de oudere veilig blijft.
- Stap 3. Kies zorgvuldig met wie er wordt gesproken om de veiligheid van de oudere te waarborgen.
- Stap 4. Gebruik het afwegingskader om signalen zorgvuldig te beoordelen en betrek de aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling.
- Stap 5. Als er een gespecialiseerde methodiek of werkwijze wordt ingezet, volg dan strikt de veiligheidsmaatregelen die bij deze methodiek horen.
11. Wie zijn deskundig en kunnen hulp bieden?
Vraag advies aan:
- Aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling van Veilig Thuis.
- Politie bij een (mogelijk) strafbaar feit, zoals financieel misbruik of mishandeling.
Organiseer hulp en meld:
- Organiseer hulp via het lokaal team als de oudere daarvoor open staat.
- Bespreek met Veilig Thuis de mogelijkheden voor hulp en meld bij Veilig Thuis.
- Organiseer beschermingsmaatregelen via politie of Veilig Thuis bij ernstige onveiligheid.